تیمور لنگ

کتاب «تیمور لنگ» نوشته‌ی هارولد آلبرت لمب، روایتی پرکشش و پرفراز و نشیب از زندگی و فتوحات تیمور لنگ، یکی از چهره‌های پیچیده و تأثیرگذار تاریخ آسیای میانه است. لمب، که با نثری روایی و زنده شناخته می‌شود، در این اثر هم مانند دیگر نوشته‌های تاریخی‌اش، موفق شده زندگی مردی را به تصویر بکشد که هم مورد ستایش بوده و هم مایه‌ی هراس. تیمور، که در قرن چهاردهم میلادی از دشت‌های سمرقند برخاست، در این کتاب چهره‌ای دوگانه دارد: از یک‌سو فرمانده‌ای بی‌رحم که شهرها را در هم کوبید و کوه‌هایی از جمجمه ساخت، و از سوی دیگر، سیاست‌مداری باهوش و استراتژیستی بی‌نظیر که توانست از دل قبایل متفرق، امپراتوری‌ای عظیم و مقتدر بنا کند. لمب، در این اثر هم تصویر بیرونی این فتوحات را ترسیم می‌کند و هم به درون ذهن و انگیزه‌های تیمور نفوذ می‌کند. یکی از ویژگی‌های برجسته‌ی کتاب، توجه به زمینه‌ی فرهنگی و سیاسی عصر تیمور است. نویسنده به‌خوبی نشان می‌دهد که تیمور در جهانی پرآشوب به قدرت رسید؛ جهانی که پس از حملات مغول، هنوز در شوک و فروپاشی به‌سر می‌برد و قدرت‌های محلی برای بقا می‌جنگیدند. در چنین فضایی، تیمور با هوشیاری و بی‌رحمی، هم دشمنانش را نابود کرد و هم از میراث چنگیزخان بهره برد تا خود را وارث مشروع آن سنت معرفی کند. هارولد لمب در روایت زندگی تیمور، از پرداختن به جزئیات غافل نمی‌شود. او نه‌فقط نبردهای مهمی چون فتح دهلی، حمله به بغداد یا لشکرکشی به امپراتوری عثمانی را با دقت توصیف می‌کند، که به روابط خانوادگی، رقابت با سایر مدعیان قدرت، و حتی نگاه تیمور به هنر و معماری نیز می‌پردازد. سمرقند در دوران تیمور، به یکی از مراکز فرهنگی و هنری مهم تبدیل شد و این نکته‌ای است که لمب با علاقه و دقت به آن پرداخته است. نثر لمب، روان و درگیرکننده است. او با بهره‌گیری از زبان داستانی، تاریخ را زنده می‌کند. خواننده در میانه‌ی کتاب، خود را نه با یک زندگینامه خشک، بلکه با روایتی حماسی روبه‌رو می‌بیند که گاه تلخ، گاه شگفت‌انگیز و گاه به‌شدت انسانی است. تیمور در این کتاب، نه قدیسی دست‌نیافتنی و نه هیولایی بی‌چهره است، بلکه انسانی است با جاه‌طلبی‌های بی‌انتها، هوش نظامی خارق‌العاده و روحی سرشار از تناقض.
«تیمور لنگ» نه‌فقط درباره‌ی یک فرد که درباره‌ی یک دوره‌ی گذار در تاریخ جهان اسلام و آسیاست. کتابی که نشان می‌دهد چگونه یک رهبر می‌تواند جغرافیا، سیاست و فرهنگ را دگرگون کند، و چگونه تاریخ، چهره‌هایی می‌سازد که تا قرن‌ها پس از مرگشان، همچنان بحث‌برانگیز باقی می‌مانند.